Maharashtra Day Special Part II भाग ०२ महाराष्ट्र दिन विशेष माझा महाराष्ट्र – एक झलक जाणून घ्या महाराष्ट्राची भौगोलिक माहिती
 महारष्ट्र गीत – जय जय महाराष्ट्र माझा जय जय महाराष्ट्र |
| माझा, गर्जा महाराष्ट्र माझा ॥धृ.॥ रेवा वरदा, कृष्ण कोयना, भद्रा गोदावरी एकपणाचे भरती पाणी मातीच्या घागरी भीमथडीच्या तट्टांना या यमुनेचे पाणी पाजा जय जय महाराष्ट्र माझा … ॥१॥ |
| भीती न आम्हा तुझी मुळी ही गडगडणाऱ्या नभा अस्मानाच्या सुलतानीला जवाब देती जीभा सह्याद्रीचा सिंह गर्जतो, शिवशंभू राजा दरीदरीतून नाद गुंजला, महाराष्ट्र माझा ॥२॥ |
| काळ्या छातीवरी कोरली, अभिमानाची लेणी पोलादी मनगटे खेळती, खेळ जीवघेणी दारिद्र्याच्या उन्हात शिजला निढ़ळाच्या घामाने भिजला देशगौरवासाठी झिजला दिल्लीचेही तख्त राखितो, महाराष्ट्र माझा ॥३॥ |
| क्षेत्रफळ – ३.०७ लाख किमी² असून क्षेत्रफळात तिसरे मोठे राज्य आहे. |
| महाराष्ट्राच्या सीमा – उत्तरेला मध्य प्रदेश, पूर्वेला छत्तीसगड, आग्नेयेला तेलंगणा, दक्षिणेला कर्नाटक, नैऋत्येला गोवा, वायव्येस गुजरात आणि दादरा आणि नगर हवेली या राज्याच्या सीमा आहेत. |
| महाराष्ट्र पठाराचे उतार पूर्व आणि आग्नेय दिशेला आहे |
| प्रमुख नद्या – आणि त्यांच्या प्रमुख उपनद्यांनी पठारावर रुंद-नद्यांचे खोऱ्या आणि मध्यंतरी अहमदनगर, बुलडाणा आणि यवतमाळ पठार कोरले आहेत. |
| सह्याद्री पर्वतरांगा सरासरी उंची १००० मीटर आहे . ही रांग कोकणात पश्चिमेला किनाऱ्या पर्यंत, तर पूर्वेकडे उपपर्वत रांगेच्या स्वरूपात विस्तारली आहे. अरबी समुद्र आणि सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये ५० किलो मीटर रुंद वसलेला कोकण हा अरुंद किनारी सखल प्रदेश आहे .अतिशय विच्छेदित आणि तुटलेले, उंच-बाजूच्या दऱ्या आणि लॅटराइट पठार हे कोंकण किनारपट्टीचे भौगोलिक वैशिष्ट्य आहे . उत्तरेला सातपुडा तर पूर्वेला भामरागड-चिरोली-गायखुरी पर्वतरांगा पसरल्या आहेत . |
| टोकावरील पूर्व विदर्भ, पश्चिमेला कोल्हापूर आणि सिंधुदुर्गचा काही भाग वगळता सर्व क्षेत्र लावारस पासून तयार झालेल्या बसाल्ट खडकांपासून तयार झाले आहे . |
| हवामान उष्णकटिबंधीय मान्सून आहे. सह्याद्रीय शिखरांवर पाऊस 400 सेमीपेक्षा जास्त असतो. सह्याद्रीच्या पूर्वेला पर्जन्यमान 75 सेमीपर्यंत कमी होते. पश्चिम पठारी सोलापूर-अहमदनगर हे कोरडे क्षेत्र आहेत .मराठवाडा आणि विदर्भात पूर्वेकडे पावसाचा जोर थोडा वाढतो . मान्सूनचे स्पंदनात्मक वैशिष्ट्य ग्रामीण अर्थव्यवस्थेवर आणि समाजावर परिणाम घडवतात. |
| समृद्ध जैवविविधतेचे जतन करण्याच्या उद्देशाने वन्यजीव अभयारण्ये, राष्ट्रीय उद्याने आणि व्याघ्र प्रकल्प निर्माण करण्यात आले आहेत. महाराष्ट्रात 6 प्रकल्प व्याघ्र क्षेत्र आहेत: ताडोबा- अंधारी, मेळघाट, नागझिरा, सह्याद्री, बोर आणि पेंच.सर्वसाधारणपणे माती उथळ आणि काहीशी कनिष्ठ आहे. |
| पश्चिमेकडे बेसाल्टमुळे विहीर सिंचन तर विदर्भाच्या पूर्वेकडील भागात ग्रॅनिटिक-ग्निसिक मुळे तलाव सिंचन बघायला मिळतो . तापी-पूर्णा क्षेत्रात गाळातील नलिका-विहिरी आणि किनारी वाळूत उथळ विहिरी हे पाण्याचे स्त्रोत आहेत. |
| महाराष्ट्रातील खनिजे धारण करणारे क्षेत्रे पूर्व विदर्भ, दक्षिण कोल्हापूर आणि सिंधुदुर्ग परिसरात बेसाल्ट क्षेत्राच्या पलीकडे आहे |
| ★ महाराष्ट्राची स्थापना : १ मे १९६० ★ महाराष्ट्राची राजधानी : मुंबई ★ महाराष्ट्राची उपराजधानी : नागपूर ★ महाराष्ट्राचे प्रशासकीय विभाग : ६ ★ महाराष्ट्राचे प्रादेशिक विभाग : ५ ★ महाराष्ट्रातील एकुण जिल्हे : ३६ |
| ★ महाराष्ट्रातील महानगरपालिका : २७ ★ महाराष्ट्रातील नगरपालिका : २२६ ★ महाराष्ट्रातील सर्व नगरपंचायत : ७ ★ महाराष्ट्रातील सर्व ग्रामपंचायती : २८,८१३ ★ महाराष्ट्रातील जिल्हा परिषदा : ३४ ★ महाराष्ट्रातील एकुण तालुके : ३५८ ★ महाराष्ट्रातील पंचायत समित्या : ३५५ ★ महाराष्ट्राची लोकसंख्या : ११,२३,७४,३३३ |
| ★ स्त्री : पुरुष प्रमाण : ९२९ : १००० ★ महाराष्ट्रातील एकुण साक्षरता : ८२.९१% ★ महाराष्ट्रातील सर्व साक्षर जिल्हा : सिंधुदुर्ग ★ सर्वांत जास्त साक्षरतेचा जिल्हा : मुंबई उपनगर (८९.९१% ) ★ सर्वांत कमी साक्षरतेचा जिल्हा : नंदुरबार (६४.४% ) ★ सर्वांत जास्त स्त्रियांचा जिल्हा : ठाणे |
| ★ सर्वांत कमी स्त्रियांचा जिल्हा : सिंधुदुर्ग ★ क्षेत्रफळाने मोठा जिल्हा : अहमदनगर ★ क्षेत्रफळाने लहान जिल्हा : मुंबई शहर ★ जास्त लोकसंख्येचा जिल्हा : पूणे ★ जास्त लोकसंख्या घनतेचा जिल्हा : मुंबई शहर ★ कमी लोकसंख्येचा जिल्हा : सिंधुदुर्ग |
| ★ भारताच्या लोकसंख्येशी प्रमाण : ९.२८% ★ महाराष्ट्राचे राज्य झाड कोणते : आंबा ★ महाराष्ट्राचे राज्य फुल कोणते : मोठा बोंडारा ★ महाराष्ट्राचा राज्य पक्षी कोणता : हारावत ★ महाराष्ट्राचा राज्य प्राणी कोणता : शेकरु ★ महाराष्ट्राची राज्य भाषा कोणती : मराठी |
| ★ महाराष्ट्रातील सर्वांत उंच शिखर : कळसुबाई (१६४६ मी. / ५,४०० फुट) ★ महाराष्ट्रातील सर्वांत लांब नदी : गोदावरी (पूर्ण लांबी : १,४६५ किमी) ★ महाराष्ट्रातील समुद्र किनाऱ्याची लांबी : ७२० किमी (४५० मैल) ★ महाराष्ट्राचा भारताच्या क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने क्रमांक : ३रा ★ महाराष्ट्राचा भारताच्या लोकसंख्येच्या दृष्टीने क्रमांक : २रा ★ महाराष्ट्राचा मानवी विकास निर्देशांक : ४था (०.६६५९) |
| ★ महाराष्ट्राचा भारताच्या साक्षरतेच्यादृष्टीने क्रमांक : ६वा (८२.९%) ★ महाराष्ट्राचा एकूण देशांतर्गत उत्पादनानुसार क्रमांक (GDP) : १ला ★ महाराष्ट्रातील सर्वात कमी पर्जन्यछायेचा जिल्हा : सोलापूर ★ महाराष्ट्रातील सर्वात मोठी टपाल कचेरी : मुंबई ★ महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे नाटयगृह/सभागृह : षन्मुखानंद सभागृह, मुंबई ★ महाराष्ट्रातील सर्वाधिक किनारपट्टी लागलेला जिल्हा : रत्नागिरी |
| ★ महाराष्ट्रातील सर्वात वेगवान एक्सप्रेस : शताब्दी एक्सप्रेस (पुणे मुंबई) ★ महाराष्ट्रातील सर्वाधिक अंतर धावणारी रेल्वे :महाराष्ट्र एक्सप्रेस (कोल्हापूर-गोंदिया) ★ महाराष्ट्रातील सर्वाधिक सिंचन क्षेत्र असलेला जिल्हा : अहमदनगर ★ महाराष्ट्रातील सर्वाधिक साखर कारखाने असणारा जिल्हा : अहमदनगर ★ महाराष्ट्रातील सर्वाधिक लांबीची नदी : गोदावरी |
| ★ महाराष्ट्रातील सर्वात मोठी लाकूड पेठ : बल्लारपूर (चंद्रपूर) ★ महाराष्ट्रातील सर्वात जास्त क्षेत्र असलेली मुद्रा : रेगूर मृदा ★ महाराष्ट्राचे पहिले मुख्यमंत्री : यशवंतराव चव्हाण ★ महाराष्ट्राचे पहिले राज्यपाल : श्री. प्रकाश ★ महाराष्ट्रातील पहिली महानगरपालिका : मुंबई |
| ★ महाराष्ट्रातील पहिले आकाशवाणी केंद्र : मुंबई (१९२७) ★ महाराष्ट्रातील पहिले दूरदर्शन केंद्र : मुंबई (२ ऑक्टोबर १९७२) ★ महाराष्ट्रातील पहिले मातीचे धरण : गंगापूर (गोदावरी नदीवर -जि.नाशिक) ★ महाराष्ट्रातील पहिले पक्षी अभयारण्य : कर्नाळा (रायगड) ★ महाराष्ट्रातील पहिले जलविद्युत केंद्र : खोपोली (रायगड) ★ महाराष्ट्रातील पहिला अणुविद्युत प्रकल्प : तारापुर |
| ★ महाराष्ट्रातील पहिले विद्यापीठ : मुंबई विद्यापीठ (१८ जुलै १८५७) ★ महाराष्ट्रातील पहिले कृषि विद्यापीठ : राहुरी, जि.अहमदनगर (१९६८) ★ महाराष्ट्रातील पहिला सहकारी साखर कारखाना प्रवरानगर, जि.अहमदनगर : (१९५०) ★ महाराष्ट्रातील पहिली सहकारी सूत गिरणी : कोल्हापूर जिल्हा विणकर सहकारी संस्था, इचलकरंजी ★ महाराष्ट्रातील पहिला पवनविद्युत प्रकल्प : जमसांडे, देवगड (जि. सिंधुदुर्ग) |
| ★ महाराष्ट्रातील पहिले उपग्रह दळणवळण केंद्र : आर्वी (पुणे) ★ महाराष्ट्रातील पहिला लोह पोलाद प्रकल्प : चंद्रपुर ★ महाराष्ट्रातील मराठी भाषेतील पहिले साप्ताहिक : दर्पण (१८३२) ★ महाराष्ट्रातील मराठी भाषेतील पहिले मासिक : दिग्दर्शन (१८४०) ★ महाराष्ट्रातील मराठी भाषेतील पहिले दैनिक वर्तमानपत्र : ज्ञानप्रकाश |